80 Jaar na dato

Dit jaar is het 80 jaar geleden dat we in vrede kunnen vieren, dat WOII is geëindigd. Dit was voor Ineke Hihorst meer dan een goede aanleiding om op zaterdag 3 mei een unieke reflectiedag ’80 JAAR NA dato’ in het Brinkhuis in de Theaterzaal te organiseren

Een reflectie dag over de Tweede Wereldoorlog in relatie tot de actualiteit met als rode draad de 5-delige serie ’40 Jaar na Dato’ van Ineke Hilhorst uit 1985. Na elke aflevering reflecteerde Ineke Hilhorst samen met gasten.

• Regie en eindredactie Ineke Hilhorst
• Research Koos Groen en Anita van Ommeren
• Camera Dick Kool – Montage Jim Dunlap – Muziek Shostakovich
• Productie en studioregie – Hetty Eijbers

Ineke Hilhorst over de bijeenkomst

“Het was een indrukwekkende dag, voor alle betrokkenen. De gedeelde zorg over onze toekomst was tastbaar aanwezig. Boeiender dan menige talkshow. Gedeelde meningen en gevoelens.
Het was goed”

Unieke gelegenheid

Een unieke en eenmalige gelegenheid om de serie nogmaals te bekijken. Elke documentaire kon op zichzelf worden bekeken.

In de films is gebruik gemaakt van unieke archiefbeelden afkomstig uit het Imperial War Museum, de National Archives iWashington, Bundesarchiv Koblenz, privé-archieven en Polygoon. De verhalen zijn aangevuld met interviews met verzetsmensen, een SS-er, een lid van Zwart Front en ‘gewone’ mensen. Allemaal stonden ze voor lastige keuzes.

Vijf van de vele daarin voorkomende gewone mensen zijn veel uitgebreider geportretteerd dan in de opzet van de serie mogelijk was. Dat geldt ook voor de achtergronden, waarop dieper ingegaan kan worden. Thema’s daarbij zijn: de houding van de bevolking tegenover de racistische maatregelen van de Duitsers; de steun van de ambtenaren en de politie; de collaboratie van NSB’ers; de rol van de media tijdens de bezetting; het gerucht; de propaganda (wat wist men van de massamoord op joden en zigeuners); de terreur tegen de joden; de maatschappelijke ontwrichting die z’n dieptepunt vond tijdens de hongerwinter toen het officiële rantsoen in West- Nederland nog niet de helft was van dat in de concentratiekampen (de solidariteit); de luchtaanvallen die niet alleen de Duitsers troffen; de bevrijding, die voor heel velen gepaard ging met diepe ellende. Een bevrijding die voor de bewoners van de steden in West-Nederland maar net op tijd kwam.

Over Ineke Hilhorst

Ineke Hilhorst kreeg niet voor niets de erepenning van de gemeente Laren in 2024. Zij maakt zich al jaren hard voor het herdenken maar ook voor verdraagzaamheid en nadenken.

In 2017 initieerde en realiseerde zij de plaatsing van het monument ter nagedachtenis aan het Joodse Kindertehuis, de Berg-Stichting. Tegenwoordig is de middelbare school Laar & Berg op deze plek gevestigd, maar van 1911 tot 1963 stond hier het Joodse Kindertehuis. 48 Kinderen en vier personeelsleden van dit tehuis werden in de oorlog vermoord. Ook is Ineke de co-auteur van een trilogie over WO II in de gemeente Laren, genaamd ’Het dorp, de oorlog, de mensen’ en maakte zij documentaires over de oorlog en over Hannie Schaft. De Bibliotheek Gooi+ organiseerde op 27 januari 2025 een bijzonder themacafé met Ineke Hilhorst. Hier werd de documentaire over Hannie Schaft vertoond.

Inleiding en Deel 1 (oorspronkelijk Deel 5): Er komt nu weer een leuke tijd.

Over de laatste gevechten en de bevrijding en het intomen van de Binnenlandse Strijdkrachten. Door de Amerikanen in kleur gefilmde beelden van de bevrijding – die langer op zich liet wachten dan was voorspeld, een vrouw die een liefdesbaby kreeg van een Canadees, een ’moffenmeid’, een Joodse Amsterdammer die nergens terecht kon toen hij terugkwam uit het kamp, een verzetsleider die de B.S. (Binnenlandse strijdkrachten) moest intomen om te voorkomen dat er wraak werd genomen op foute Nederlanders – wat toch op grote schaal gebeurde.

Ineke Hilhorst reflecteerde na elke aflevering met het publiek. Diverse bezoekers reageerden door hun persoonlijke verhaal te delen.

Deel 2: Goed en fout

De houding van de Nederlander t.o.v. de bezetter. Het vereenvoudigen van de werkelijkheid leidt niet tot de juiste conclusies. Populisten hebben die neiging. Deze aflevering gaat over het maken van keuzes, helden die hun werk vanzelfsprekend vonden, burgers die terugkijken op ‘foute’ beslissingen en het grote grijze gebied daartussen.

Aansluitend: in gesprek met Teun Koetsier, historicus, auteur ‘Schieten op de Maan’ over WO II in Laren – Historicus Teun Koetsier riep de aanwezigen op om bij de verkiezingen vooral op de juiste mensen/partij te stemmen, omdat het grote consquenties kan hebben voor de samenleving.

Foto: Lou de Jong – Uit de documentaire 40 Jaar na dato.

Deel 3: Het gerucht.

Over de rol van de media tijdens de bezetting. Over censuur, de Duitse propagandamachine, de illegale pers en radio Oranje.

Wat is de waarheid en wie kun je vertrouwen als het om nieuwsvoorziening gaat? Toenmalig Avro-directeur Wibo van de Linde trachtte destijds de serie te verbieden, omdat in deel 2 – Het Gerucht de Avro werd beticht van ‘het op non-actief stellen van de Joodse medewerkers nog voordat de bezetter daarom vroeg.’ Toen omroepdirecteur Wibo van de Linde hoorde over dit fragment dreigde hij de serie (kosten destijds 1 miljoen gulden) niet uit te zenden.

De primeur hiervan werd gebracht door de VPRO–radio en werd overgenomen door de schrijvende pers en het NOS Journaal. Wekenlang bleef het nieuws.

Hoofd Informatief Pieter Varekamp werd uit zijn functie ontheven. Hilhorst (destijds in vaste dienst van de Algemeene) werd door de voltallige Directie zwaar onder druk gezet. Anderhalf jaar werken leek voor niets te zijn geweest. Het materiaal was inmiddels door Van de Linde in beslag genomen.

Uitkomst bracht Lou de Jong, die voorzitter Wallis de Vries op een Haagse bijeenkomst toevoegde: ‘als u dat fragment schrapt, zult u mij nog tegenkomen’.

Correspondent Fons van Westerloo werd teruggehaald uit Washington om te bemiddelen wat ertoe leidde dat de rol van de overige omroepen uitvoeriger werd belicht dan in de oorspronkelijke versie.

** Lou de Jong over Radio Oranje: In een interview met Lou de Jong confronteerde Hilhorst de historicus met de vraag waarom Radio Oranje in 1943 de alarmerende berichten over de gaskamers niet had verspreid, terwijl ze daarvan wel op de hoogte waren. Het was de eerste keer dat De Jong openlijk toegaf dat dat ‘wellicht een manco in de berichtgeving was’.

Aansluitend: in gesprek met Frits Barend

We waren even stil. Met name in deze aflevering werd een beeld geschetst van de betekenis en de gevolgen van berichtgeving in de pers, in dit geval het verspreiden van Jodenhaat.
Frits Barend hield een vlammend betoog om de Nationale Herdenking voor te behouden aan de slachtoffers van de Holocaust. Het op een lijn stellen van de strijd tussen Israel en Hamas nu en de Jodenvervolging toen, is een grote misvatting en leidt tot anti-semitisme.

Aansluitend vertelde Dave Heilbron, bestuurslid van het Centraal Joods Overleg over de hedendaagse problemen die hij ondervindt bij het organiseren van herdenkingen zoals de Nationale Kristallnacht herdenking.

Ed Spetter, die samen met Alex Oostvogel Stolpersteine Laren Blaricum realiseert in het Gooi, vertelde over de aantekeningen van zijn vader die hij na zijn overlijden vond. Hij verwerkte ze in een boek ‘Het verhaal van Eduard Spetter

Deel 5 Van werken ga je niet dood.

Over anti-Joodse maatregelen, de rol van de Joodse Raad en de gevolgen: de niet te bevatten moord op de Joden. Ook over de dwang van de Arbeitseinsatz en de pogingen daaraan te ontkomen.

Naast Dave Heilbron schoof ‘Europeaan’ en oud D66-voorzitter in Laren, Nico Wegter aan op het podium.
Nico wees erop dat elke democraat zijn stem moet laten horen bij elke schending van de rechtsorde en inbreuken op de vrijheid van individuen en bevolkingsgroepen.

Deel 4: Ik ga niet voor iedereen zorgen.

Over de hongerwinter en de zwarte handel.

Het gebrek aan voedsel raakte de bevolking niet alleen fysiek. Het maakte ook duidelijk hoe de mensen zich verbonden voelden met elkaar of juist kozen voor het eigen hachje. De vergelijking met de situatie in Gaza, Soedan en andere oorlogsgebieden waar nu honger heerst, dringt zich op als we zien welke beslissingen werden genomen door de bezetter en de geallieerden, waardoor de hongersnood werd veroorzaakt en vele mensen stierven van de honger. Een situatie die opnieuw realiteit kan worden als we opnieuw in oorlog raken.

Omdat de reacties en gesprekken uitliepen is de vertoning ervan uitgesteld.